Substancje antyrodnikowe naturalnego pochodzenia

Źródła wolnych rodników i ich działanie

Wolne rodniki są produkowane podczas wielu reakcji fizjologicznych (oddychanie mitochondrialne), procesów patologicznych (stany zapalne, zakażenia, degeneracja i przyspieszone starzenie się) oraz w wyniku zanieczyszczenia środowiska (metale ciężkie, tytoń, ozon, promieniowanie jonizujące i ultrafioletowe).
Miażdżyca jest przykładem takiej cywilizacyjnej choroby związanej ze stresem oksydacyjnym (nadmiarem wolnych rodników tlenowych), ponieważ jest zarazem chorobą degeneracyjną, zapalną i wywołaną infekcją. Wolne rodniki powstałe pod wpływem słońca sprzyjają oksydacji, która jest czynnikiem ryzyka związanym z chorobami siatkówki i soczewki oka.

System obronny organizmu

Obrona przed szkodliwym wpływem utlenowanych wolnych rodników jest możliwa dzięki naturalnym enzymom, takim jak superoksydysmutaza i peroksydaza glutationowa (z selenem jako współczynnikiem). Ponadto karotenoidy, tokoferol (witamina E) i kwas askorbinowy (witamina C) są podstawowymi przeciwutleniaczami pochodzenia zewnętrznego w organizmie człowieka. Ich regularna dostarczanie wraz z pożywieniem może zapobiegać rozwojowi (a nawet wspomagać leczenie) chorób związanych ze stresem oksydacyjnym. Istnieje też wiele innych przeciwutleniaczy, szczególnie tych należących do olbrzymiej grupy polifenoli, obejmującej flawonoidy, antocyjany i taniny.

Współczesna typowa dieta ludzi Zachodu dostarcza jednak zbyt mało naturalnych przeciwutleniaczy w stosunku do wielkości zapotrzebowania na nie. Z jednej strony zawartość przeciwutleniaczy w produktach obniżyła się wskutek rozwoju nowoczesnego rolnictwa, a z drugiej strony zanieczyszczenie jedzenia tylko pogarsza typowe dla wielkomiejskiego życia skutki zatrucia środowiska, stresu, niezrównoważonej diety, wdychania dymu tytoniowego i powoduje nadmierne zużywanie przeciwutleniaczy przez organizm walczący z nadmiarem wolnych rodników.

Suplementacja przeciwutleniaczy nie jest więc luksusem, ale koniecznością, i to od najmłodszych lat. Chroni nas przed przedwczesnym starzeniem i przed rozwojem wielu chorób cywilizacyjnych.

Karotenoidy : luteina, zeaksantyna i likopen

Pośród karotenoidów, substancji o silnym działaniu przeciwrodnikowym, najbardziej znany jest beta-karoten. Oprócz niego istnieje jednak blisko 600 innych karotenoidów. Najsilniejsze z nich to luteina, zeaksantyna i likopen. To prawdziwe wymiatacze wolnych rodników powstałych z powodu zanieczyszczeń środowiskowych, dymu tytoniowego i promieniowania.

Karotenoidy to najstarsze znane substancje naturalne chroniące przed skutkami działania światła słonecznego. Bez ich ochrony rośliny zostałyby spalone tuż po wschodzie słońca! W przypadku człowieka karotenoidy wywierają dokładnie taki sam skutek, jak w przypadku roślin.

Dla oczu najpotrzebniejsze są żółte karotenoidy: zeaksantyna i luteina. Są one obecne w soczewce i w siatkówce oka. Szczególnie wiele jest ich w środkowej części siatkówki, nazywanej macula lutea (plamka żółta). Tworzą tam ochronną warstwę, która absorbuje niebieskie promienie uszkadzające fotoreceptywne komórki siatkówki.

W ostatnim czasie głośno zrobiło się o należącej do karotenoidów astaksantynie (pochodnej zeaksantyny), która w naturze występuje między innymi w glonach, skorupiakach morskich, nadaje też charakterystyczny kolor mięsu łososia. Jest naturalnym czynnikiem chroniącym przed wpływem promieni ultrafioletowych.

Witaminy E, C i mikroelementy

Witamina E to tak naprawdę grupa wielu substancji występujących w naturze: alfa-, beta-, gamma- i deltatokoferol oraz tokotrienol. Główna rola tokoferoli to ochrona powierzchni lipoprotein i błon komórkowych przed wolnymi rodnikami.

Zwiększone spożywanie witaminy E pozwala wzmocnić odpowiedź immunologiczną. Hamuje ona także gromadzenie płytek krwi i działa przeciwzapalnie.

Selen jest mikroelementem niezbędnym dla enzymu przeciwutleniającego peroksydazy glutationowej. Stężenie selenu w glebie uprawnej w Europie Zachodniej jest coraz niższe z powodu intensywnej uprawy i kwaśnych deszczy. Pożywienie jest więc ubogie w ten pierwiastek, ale jego niedobór można zrekompensować suplementacją. Poza swoim działaniem przeciwutleniającym selen jest niezbędny do funkcjonowania układu odpornościowego i tarczycy. Według badań ryzyko kardiopatii niedokrwiennej jest wyraźnie wyższe u osób mających niski poziom selenu. Ryzyko śmiertelności z powodu choroby wieńcowej jest z kolei wyraźnie niższe u osób, które spożywają więcej selenu w porównaniu z pacjentami, u których stwierdzono jego niedobór.

Witamina C, czyli kwas askorbinowy, to główny, rozpuszczalny w wodzie przeciwutleniacz. Umożliwia ona regenerację witaminy E i glutationu niezbędnego do powstania peroksydazy glutationowej. Kiedy spełni swoje zadanie w organizmie, jest usuwana z moczem. Ale witamin C odgrywa też wiele innych ról, nie tylko przeciwutleniacza. Na płaszczyźnie biochemicznej jest niezbędna do reakcji hydroksylacji podczas syntezy kolagenu, katecholamin, kortyzolu, karnityny oraz kwasów żółciowych. Zmniejsza reakcje alergiczne, szczególnie poprzez wpływ na niszczenie i usuwanie histaminy. Posiada działanie przeciwzapalne i wzmacnia odporność organizmu.

Polifenole

Polifenole również mają silne właściwości przeciwutleniające. Wiele przeprowadzonych badań umożliwiło wyodrębnienie wyjątkowego działania tych substancji, szczególnie jeśli chodzi o flawonoidy. Są one obecne w owocach i warzywach, w winie i w herbacie. Ich przeciwutleniająca siła przyczynia się do zapobiegania takim chorobom jak schorzenia sercowo-naczyniowe i nowotworowe.

Drugą rodzinę polifenoli stanowią antocyjany, których znaczna ilość znajduje się w owocach, szczególnie w tych o czerwonej barwie (porzeczki, borówki), a także w czerwonych winogronach, truskawkach i malinach. Warto wspomnieć, że skórka czerwonych winogron (a także czarnej porzeczki, choć w mniejszym stopniu) jest bogatym źródłem resweratrolu, silnego przeciwutleniacza należącego do rodziny polifenoli. Antocyjany znajdują się też w czerwonym winie i słyną z silnego działania chroniącego przed rozwojem chorób sercowo-naczyniowych. Wyciągi z borówek działają z kolei ochronnie przed chorobami oczu.

Substancje te, połączone w swoim działaniu przeciwutleniającym (karotenoidy, jak beta-karoten, likopen i luteina, kwas askorbinowy, tokoferole, flawonoidy, wyciągi z zielonej herbaty, borówek i winogron), są bardzo skuteczne w zwalczaniu stresu oksydacyjnego i procesów degeneracyjnych wywołujących wcześniejsze starzenie oraz wiele chorób związanych z wiekiem. Przeciwdziałają infekcjom, stanom zapalnym i alergiom.

Literatura:

Le programme de longue vie, dr Jean-Paul Curtay, dr Jean-Marc Robin, wyd. Seuil.

Dr Christine Vallée

tłum. Dorota Bury