Wiosenna apteka i drogeria natury

© Anna Subbotina - Fotolia

Kwiaty wiosenne do celów zielarskich zbiera się w czasie ich kwitnienia. Ziele, czyli cała nadziemna część rośliny, jest zbierane późną wiosną. Liście należy zbierać najpóźniej w maju-czerwcu, gdyż takie są najbardziej wartościowym surowcem. Wiosną pozyskuje się też korę z drzew i krzewów – zrywa się ją, gdy odstaje od drewna, a pączki zaczynają nabrzmiewać. Korę wolno pobierać tylko z konarów i gałązek odciętych od rośliny macierzystej. Wiosna jest też porą zbioru korzeni (drugi zbiór ma miejsce jesienią). Pobieranie korzeni wiąże się z wykopaniem i zniszczeniem całej rośliny; tego surowca nie wolno więc pozyskiwać od roślin chronionych, żyjących na stanowiskach naturalnych; jedyną alternatywą jest plantacja.

Wiosna jest jedynym okresem zbioru pączków roślinnych na użytek gemmoterapii – działu ziołolecznictwa wykorzystującego pączki liściowe, kwiatowe, pędowe, korzeniowe, kłączy i bulw. Pączki są znakomitym środkiem leczniczym, gdyż zawierają tkankę twórczą (merystematyczną), dzięki czemu bogate są w wyjątkowe metabolity. Do najbardziej cenionych należą pączki sosny, jodły, brzozy, kasztanowca, jesionu. Pozyskiwane są z młodych drzewek ściętych podczas prac pielęgnacyjnych lub przeznaczonych do wycięcia.

Drzewa i krzewy w wiosennej krasie

Brzoza brodawkowata

Betula verrucosa (ang. Birch) Adam Mickiewicz pisał o niej: brzoza, biała kochanka, zachwyca wysmukłością kibici i barwy powabem („Pan Tadeusz”). Brzoza jest niezwykle bogatym w substancje czynne surowcem terapeutycznym i kosmetycznym.

Liście brzozy działają moczopędnie i napotnie, pomagają wydalić z organizmu nadmiar płynów i toksyny – stąd ich zastosowanie w chorobach układu moczowego oraz w chorobach reumatycznych; wspomagają też terapie odchudzające. Zewnętrznie, w formie okładów lub kąpieli, można je stosować w chorobach skórnych, takich jak: egzema, łuszczyca, liszaje, łojotok, ropne wypryski, trądzik. Sporządzone z liści toniki, maseczki, kremy lub oliwki rozjaśniają piegi i inne plamy pigmentacyjne. W pielęgnacji włosów stosuje się sok wyciśnięty z liści brzozy z dodatkiem alkoholu; jest to znana wszystkim woda brzozowa, która wcierana w skórę głowy wzmacnia cebulki włosowe, zwalcza łupież, zapobiega wypadaniu, leczy łojotok.

Tonik rozjaśniający skórę można sporządzić samodzielnie z 5 łyżek rozdrobnionych młodych listków i 1,5 szklanki octu winnego lub jabłkowego. Należy odstawić miksturę na 7–10 dni, po czym odcedzić i rozcieńczyć wodą w proporcji 1:1; przechowywać w lodówce.

Pączki brzozowe zawierają wiele wartościowych biozwiązków, m.in. witaminy, kwas salicylowy, fitohormony Kora brzozowa zawiera związek trójterpenowy – betulinę o udowodnionym działaniu farmakologicznym i kosmetycznym. Występuje w preparatach do pielęgnacji skóry i włosów; jest silnym antyoksydantem, pobudza syntezę kolagenu, reguluje wydzielanie sebum, łagodzi objawy łuszczycy, AZS i innych chorób skóry; działa przeciwzapalnie.

Dziegieć brzozowy, czyli smoła brzozowa otrzymywana w procesie suchej destylacji drewna brzozowego – ciemna, ciągliwa ciecz o nieprzyjemnym zapachu, stosowana jest zewnętrznie do odkażania ropiejących ran, przy egzemach, łuszczycy, wysypkach skórnych, oparzeniach i odmrożeniach. Zapach dziegciu brzozowego, choć w czystej postaci trudny do zaakceptowania, bywa wykorzystywany w perfumerii przy tworzeniu awangardowych, niszowych kompozycji zapachowych, przeznaczonych dla mężczyzn.

Sok z pni brzozy, tzw. oskoła – wysoko ceniony środek leczniczy – pozyskiwany jest bardzo wczesną wiosną (w marcu) przez nacięcie pni drzew, gdy drzewo budzi się z zimowego snu i zaczynają krążyć w nim soki. Spożywanie soku wzmacnia, dodaje energii witalnej, odtruwa organizm. W medycynie ludowej jest stosowany w profilaktyce nowotworów. Zewnętrznie służy do przemywań, pozwala rozjaśnić skórę i wybielić piegi. Może służyć do produkcji wody brzozowej, jako zamiennik soku wyciskanego z liści brzozy.

Czyr brzozowy (tzw. guz brzozy) to czarna, popękana narośl grzyba pasożytniczego na pniu brzozy, zwana też czagą; często bywa mylona z hubą. Jest to błyskoporek podkorowy syn. włóknouszek ukośny (Inonotus obliquus), któremu medycyna naturalna przypisuje niezwykłe właściwości lecznicze. Spośród wielu zastosowań na czoło wysuwa się działanie wzmacniające system odpornościowy człowieka i skuteczność w zwalczaniu nowotworów, zarówno w profilaktyce, jak i zapobieganiu przerzutom oraz w przedłużaniu życia chorym. Działanie swoje zawdzięcza obecności substancji czynnych pobranych od żywiciela, czyli od brzozy. Nie należy zbierać włóknouszka samodzielnie, gdyż można pomylić go z naroślami innych grzybów, a ponadto jest w Polsce objęty ochroną gatunkową. Występuje nie tylko na brzozie, również na innych drzewach, ale wartość leczniczą ma jedynie brzozowy.

PIŚMIENNICTWO

• Akhtar N. et al. Skin Depigmentation Activity of Crocus sativus Extract Cream.
• Trop. J. Pharm. Res. 13 (11), 2014: 1803-08. Christodolulou E. et al. Saffron: a natural product with potential pharmaceutical applications. J. Pharm. Pharmacol. 67 (12), 2015: 1634-49
• doi: 10.1111/jphp.12456. Epub 2015 Aug 14. Abstract.
• DermCom, Cell2Cell communication for skin matrix repair. Crocus Bulb Extract Brochure Mibelle Biochemistry Group.
• Fried L.E., Arbiser J.L. Honokiol, a multifunctional antiangiogenic and antitumor agent. Antioxid. Redox Signal. 11(5), 2009: 1139-1148.
• Glamowska D. „Złoto Indian”. Panacea 2(51), 2015: 18-19.
• Grzeszczak M. i wsp. Kwiaty jadalne. Fiołki, bratki, stokrotki… Panacea 4(33), 2010: 24-25.
• Jadczak D., Grzeszczuk M. Wiosna zielarza. Panacea 2(19), 2007: 28-29.
• John S. et al. Skin-lightening agent with different pathways of action on melanogenesis. SOFW-Journal 131 (7), 2006: 40-49.
• Kaczmarczyk P. Czaga – hubka, herbata, mydło i kadzidło… Panacea 3(56), 2016: 13-15.
• Kawecka A. i wsp. Stokrotka – bogini wiosny. Panacea 2(39), 2012: 22-23.
• Kondysar B. Liście brzozy (Betaulae folium). Natura i Ty 5-6, 2015: 46-52.
• Kowalska-Wochna E. Kosmetyki z ogrodu. Panacea 3(28), 2009: 24-26.
• Molski M. Nowoczesne składniki kosmetyków. Kosmoprof, Poznań 2013.
• Nakano Y. et al. Long-Term Efficacy of Galantamine in Alzheimer’s Disease: The Okayama Galantamine Study (OGS). Journal of Alzheimer’s Disease 47, 2015: 609-617.
• Nartowska J. Najdroższa przyprawa świata. Panacea 1(34), 2011: 5-7.
• Nartowska J. Kwiat Trójcy Świętej. Panacea 4(53), 2015: 5-7.
• Piotrowska P. i wsp. Podbiał pospolity (Tussilago Farfara L.). Postępy Fitoterapii 3, 2015: 157-171.
• Price C. An In- Depth Look at Lilac Stem Cell Extract in Skin Care. Practical Dermatology, May 2014: 46-48.
• Qiu J. et al. The skin-depigmenting potential of Paeonia lactiflora root extract and paeoniflorin: in vitro evaluation using reconstructed pigmented human epidermis. Intern. J. Cosmetic Science 38 (5), October 2016: 444- 451.
• Rezaee R., Hosseinzadeh H. Safranal: From an Aromatic Natural Product to a Rewarding Pharmacological Agent. Iran J. Basic Med. Sci. 6 (1), 2013: 12-26.
• Schmid D. et al. Crocus Bulb Extract to Communicate Reorganization in Deep Skin for Visible Improvement of Stretch Marks. Mibelle Group Biochemistry, Switzerland, August 2014.
• Shen J.L. et al. Honokiol and magnolol as multifunctional antioxidative molecules for dermatologic disorders. Molecules 15, 2010: 6452-65.
• Sienkiewicz K. Niezapominajka (Myosotis arvensis). Natura i Ty 5-6 (83-84), 2015: 32-33.
• Sienkiewicz K. Pierwiosnek lekarski (Primula veris). Natura i Ty 3-4, 2014: 48-56.
• Wałejko A., Grzeszczuk M. Piwonia – piękna i pożyteczna. Panacea 1(50), 2015: 30-31.
• Zdziebło M. Oskoła – sok na różne dolegliwości. Panacea 4(49)2014: 22-23.
• Zielińska-Pisklak M., Szeleszczuk Ł. Pierwiosnek, nie tylko zwiastun wiosny. Lek w Polsce 23, 1, 2013: 1-4.
• http://biotechnologia.pl/
• http://kosmetologia.com.pl/
• https://mibellebiochemistry.com/
• https://portal.abczdrowie.pl/
• http://rozanski.li/
• https://pl.wikipedia.org/