Właściwości kosmetyczne i lecznicze roślin ozdobnych

© choreograph - Depositphotos

Wiosna to czas, kiedy przyroda budzi się do życia. Jej oznaki zauważamy coraz wyraźniej, kiedy rozkwitają piękne kwiaty, rozsiane na rabatach, trawnikach i w ogrodach. Najwięcej krzewów kwitnie właśnie na wiosnę, ale są też rośliny, które najefektowniej wyglądają latem i jesienią lub zimą. Jest wiele charakterystycznych cech, które uznawane są za walory dekoracyjne danej rośliny. To m.in. rozmiary, pokrój i charakter wzrostu rośliny; barwa liści i jej trwałość; kolor, wielkość i zapach kwiatów, a także barwa, kształt i wielkość owoców czy faktura pędów i kory. Są rośliny, których walory dekoracyjne są dobrze widoczne, kiedy występują pojedynczo, a są też takie, które najlepiej prezentują się w grupie. Znając cechy charakterystyczne rośliny, jej wymagania siedliskowe oraz stosując umiejętnie zasady kompozycji, można kształtować estetykę otoczenia. Uprawą i produkcją roślin ozdobnych zajmuje się dział ogrodnictwa zwany kwiaciarstwem.

Rośliny ozdobne, cenione ze względu na ich szczególne walory dekoracyjne, towarzyszyły człowiekowi od zarania dziejów. Już starożytni zauważyli ich piękno. Ogrody, w których uprawiano rośliny lecznicze, powstawały już w starożytnym Egipcie. Grecy zakładali przede wszystkim ogrody użytkowe, gdzie wśród drzew owocowych (jabłonie, grusze, oliwki) znajdowały się także zioła i rośliny ozdobne. Ogród, ozdobiony licznymi drzewami, krzewami i kwiatami, był także istotnym elementem w architekturze starożytnego Rzymu. W średniowieczu ogrody zakładano przy klasztorach, jako ogrody ozdobno-kontemplacyjne, użytkowe i lekarskie. W okresie renesansu ogrody przeznaczone do uprawy roślin leczniczych powstawały przy uniwersytetach i miały służyć jako pomoc w nauce medycyny i farmacji. Często w połączeniu z ziołami leczniczymi i roślinami przyprawowymi sadzono rośliny kwiatowe oraz ozdobne drzewa i krzewy. Dzisiaj rośliny ozdobne mają ogromne znaczenie w kształtowaniu estetyki naszych mieszkań, miejsc pracy i wypoczynku. Obecność roślin ozdobnych w najbliższym otoczeniu wpływa ponadto na nasz nastrój, poprawia samopoczucie. Może być także wykorzystywana jako element terapeutyczny. Terapia ogrodnicza, czyli hortiterapia, znajduje zastosowanie w leczeniu chorych i niepełnosprawnych. Odpowiednio urządzony ogród jest doskonałym miejscem rehabilitacji i stymulacji sensorycznej.

Znając cenne właściwości lecznicze i kosmetyczne roślin ozdobnych, może warto zastanowić się nad ich uprawą dla własnych potrzeb, by móc cieszyć się ich pięknem oraz korzystać z tych darów natury na co dzień.

Nagietek lekarski (Calendula officinalis)

Jest to popularna roślina, uprawiana niemal w każdym ogródku dla pięknych kwiatów. Nagietek lekarski to roślina jednoroczna z rodziny astrowatych (Asteraceae), której koszyczki kwiatowe wykorzystywane są od dawna w lecznictwie, ale i kosmetyce. Nagietek kwitnie od czerwca do jesieni. Kwiaty nagietka są w odcieniach koloru żółtego, pomarańczowego czy nawet czerwonego, brzeżne języczkowe, natomiast wewnętrzne rurkowate. W celach leczniczych wykorzystywane są kwiaty języczkowe z odmian pomarańczowych. Są one zasobne w olejek lotny, barwniki z grupy karotenoidów, flawonoidy, związek goryczkowy kalendynę, żywice, saponiny triterpenowe, śluz i sole mineralne (m.in. magnez i mangan). Lecznictwo ludowe zna nagietki od XII w. jako środek moczopędny, napotny, ściągający, oczyszczający i przeciwzapalny. Nagietek może być wykorzystywany w leczeniu stanów zapalnych gardła, krtani, jamy ustnej, a także zapaleń spojówek oczu czy zakażeń narządów rodnych. Napar z kwiatów znosi stany skurczowe w przewodzie pokarmowym i obniża nieco ciśnienie. Stosowany może być również zewnętrznie do obmywań, okładów, irygacji i płukania. Z kwiatów nagietka przyrządza się maści przyspieszające gojenie ran, polecane w przypadku owrzodzeń czy oparzeń termicznych, słonecznych, jak i popromiennych.

Ta piękna roślina jest także ceniona przez kosmetologów. Nagietek działa regenerująco, przyspiesza ziarninowanie i bliznowacenie uszkodzonej skóry. Składniki biologicznie aktywne zawarte w kwiatach nagietka działają korzystnie na skórę suchą, łuszczącą się, skłonną do zaczerwienienia i pękania. Neutralizują ponadto wolne rodniki powodujące uszkodzenia skóry oraz przyspieszające proces jej starzenia. Znakomitym kosmetykiem jest olej nagietkowy, uzyskiwany przez macerację płatków kwiatowych w łagodnych olejach roślinnych. Można go stosować bezpośrednio na skórę. Dodawany jest także do kremów ochronnych, przeznaczonych do skóry spękanej, do pielęgnacji niemowląt i do masażu.

Pierwiosnek lekarski (Primula veris)

Bylina z rodziny pierwiosnkowatych (Primulaceae) o złocistożółtych kwiatach wyrastających na pędach wysokości 10–25 cm. Pierwiosnki kwitną od marca do maja i są jednymi z pierwszych kwiatów pojawiających się wiosną, zwiastujących budzenie się przyrody do życia. Surowcem są kwiaty i korzeń pierwiosnka. Ekstrakt z korzenia, zawierający saponiny trójterpenowe, glikozydy fenolowe, garbniki, substancje gorzkie, olejek eteryczny i sole mineralne, wykazuje działanie wykrztuśne, przeciwzapalne i moczopędne. Korzeń pierwiosnka wykorzystywany jest w kosmetyce jako naturalny detergent do mycia włosów.

W kwiatach pierwiosnka występują karotenoidy, flawonoidy i saponiny. Napar z kwiatów stosowany jest jako składnik regeneracyjny do pielęgnacji cery suchej i zwiotczałej.

Lawenda wąskolistna (Lavandula angustifolia)

To zimozielona krzewinka z rodziny jasnotowatych (Lamiaceae), tworząca zwarte, regularne kępy. Lawenda jest jedną z najbardziej lubianych roślin ozdobnych, którą można spotkać od czerwca do października na balkonach, tarasach i w ogrodach. Dekoracyjne, drobne, fiołkowoniebieskie kwiaty, zebrane w kłoski na szczytach pędów, są surowcem dla przemysłu perfumeryjnego, kosmetycznego i farmaceutycznego. Stosowane są w dolegliwościach jelitowych o podłożu nerwicowym, w stanach niepokoju, trudnościach w zasypianiu, a także w zaburzeniach trawienia. Pięknie pachnące kwiaty zawierają między innymi olejek eteryczny o złożonym składzie, wykazujący właściwości uspokajające, przeciwbólowe, antyseptyczne i wybitnie bakteriobójcze. Działa na skórę odmładzająco, tonizująco, przeciwzmarszczkowo i wygładzająco, a także stymuluje wzrost nowych komórek. Stosowany jest w przypadku trądziku, oparzeń, w stanach zapalnych skóry, łuszczycy czy egzemach. Olejek lawendowy stosowany jest w jako składnik preparatów kosmetycznych, perfum i wód kolońskich.